Ik heb het artikel in Knack niet gelezen maar ik weet zelf als geschiedkundige dat de Geschiedenis van Polen een ingewikkeld iets is, waar ik zelf huiverig met een grote boog tracht omheen te lopen. Gewoonlijk aanvaarden historici 4 Poolse delingen. Zeker is dat zo’n 500 jaar geleden (17de eeuw) Polen een Europese grootmacht was. Polen-Litouwen had toen een enorme omvang. Her rijk omvatte toen de Baltische staten en grote happen van het huidige Polen, Wit-Rusland en Oekraïne. Niks voor niks interesseren Polen en Litouwen zich nu mateloos voor wat zich afspeelt in Wit-Rusland (en OekraÎne). Polen heeft nog altijd heimwee naar dat groots verleden en wil terug een Europese grootmacht worden in Oost-Europa. De haat tegen alles wat Russisch is zit dan ook al eeuwen in de Poolse genen.en is gekruid met talrijke oorlogen.
De Pools-Russische oorlog van 1919-1921 (of beter de oorlog tussen Polen en de Sovjet-Unie) is minder bekend bij ons. Ruwweg kan men zeggen dat Polen van de anarchie van de Russische Revolutie wilde gebruik maken om gebieden aan te hechten waarvan het vond dat het historisch gezien recht had. Twee jaar oorlog maakte dat na een Poolse aanval, hun troepen vervolgens werden terug gedrongen tot Warschau om vervolgens op hun beurt de Sovjets terug te dringen tot een overeengekomen grens die niemand bevredigde en die zou stand houden tot 1939.
Het conflict van 1939 vindt echter zijn oorsprong in het verfoeilijke Verdrag van Versailles; een wangedrocht dat een garantie was voor WO II. Veel historici, waaronder ik, zien WOI en WOII dan ook als één conflct; Het interbellum tussen beide oorlogen wordt daarbij gezien als een periode waarbij alle partijen naar hun tweede adem zochten om het conflict opnieuw te beginnen.
Door Versailles en de hertekening van Europa waren veel Duitsers en duitssprekenden uit het vroegere Oostenrijk-Hongarije (West-Pruisen/Silezie/Sudetenland/Lemberg) in het buitenland terechtgekomen. Vooral de Dantzig-corridor met het internationale statuut van de stad was een wangedrocht van formaat. Volkstellingen waren bovendien vervalst om gebieden van Duitsland te kunnen los maken .
Er zijn genoeg diplomatieke documenten waaruit blijkt dat Hitler niet zozeer een oorlog wilde met Polen maar een autosnelweg en een spoorlijn door de Poolse corridor naar de enclave Oost-Pruisen met Dantzig en Königsberg om die gebieden leefbaar te houden. Dit werd door Polen afgewezen.
De oorlog begon officieel met de historische woorden van Adolf Hitler in de Reichstag :”Seit 5:45 Uhr wird jetzt zurückgeschossen! Und von jetzt ab wird Bombe mit Bombe vergolten!” Er waren immers enkele doden gevallen bij een grensconflict bij de Duitse radiozender te Gleiwitz. Die doden waren Poolse soldaten. De offiiciële geschiedschrijving zegt dat de Nazi’s enkele gevangenen van gemeen recht hadden geëxecuteerd en in Poolse uniformen hadden gestoken. Een verhaal waar sommigen aan twijfelen. In elk geval waren er reeds enkele weken schermmutselingen in die grensstreek aan de gang waarover de Duitsere fel hadden geklaagd bij de Poolse regering. De Duitse regering verweet bovendien de Franse en Britse regering dat ze bij die schermutselingen onvoorwaardelijk de schuld legde bij Duitsland, en dat Polen zich die brutaliteiten kon veroorloven daar het land zich gesterkt wist omdat de Fransen en Britten zich onvoorwaardelijk garant hadden gesteld voor het land bij een conflict.
Enfin, het vervolg is gekend. Er was de geheime conclusie in het Von Ribbentrop akkoord. Na de Duitse inval rukten ook de Sovjets op aan de oostgrens om de gebieden in te nemen die ze in 1921 hadden verloren. Polen was opnieuw verdeeld
Na 1945 zou de Sovjet-Unie de gebieden behouden die het verloren had in 1921 en terug gewonnen in 1939. Als compensatie zou Polen opnieuw grote happen Duitse gebieden verkrijgen wat een massale en verplichte vluchtelingenstroom zou op gang brengen.
Een pikant detail. Duitsland en de Sovjet-Unie vielen in 1939 beide Polen binnen en verdeelden het land. Toch verklaarden Frankrijk en Groot-Brittannië enkel de oorlog aan Duitsland. Waarom niet eveneens aan de Sovjet-Unië? Waarom enkel aan Duitsland? Na de oorlog verklaarden beide landen dat ze zich enkel garant hadden gesteld voor een aanval door Duitsland… Het weze genoteerd.
Luc De Vincke
Antwoord:
Je maakt op het einde een belangrijke en boeiende opmerking. Inderdaad waarom?
Ik heb enkele jaren terug een bezoek met reportage gemaakt over Letland en om die reden bestudeerde ik de geschiedenis van Polen en Litouwen. En dan kwam er de door de VS en de EU georkestreerde staatsgreep in Oekraïne.
Het is inderdaad een ingewikkelde geschiedenis. Maar als ik iets complex zie dat onbegrijpelijk lijkt dan heb ik de (dwaze?) gewoonte om mij daar met het volle gewicht op te werpen.
Mijn eerste journalistieke werk was de oorlog Vietnam-Cambodia-China, de zogenaamd Rode Broeders die elkaar bij de keel grepen. Praktisch iedereen bleef eraf omdat het te moeilijk en ingewikkeld leek.
Om het noorden van Oost-Europa te begrijpen moet je wel de Poolse geschiedenis kennen. Neem het taalprobleem in Oekraïne of dat van de kerken daar. Een gevolg van de Pools-Litouwse bezetting. En ik vermoed dat nogal wat Polen heimwee hebben naar de periode toen Kiev een ‘Poolse’ stad was.
Zelfs de geschiedenis van Rusland/Sovjetunie hangt, zoals je schrijft, vast aan die van Polen. Neem Silezië, Lemberg/lviv/lvov. En dan heb je het ooit machtige Zweden nog die stukken van die regio had bezet en vooral in de Baltische staten een grote culturele invloed naliet, zoals de religie en de taal.
Het zijn zaken waar men hier amper of niets van kent behalve dan de halve waarheden en hele leugens. Er is op televisie een reportage geweest over die overval van de SS op die radiozender in Gleiwitz.
Deze was erg goed en in de mate van het mogelijke liet men de overlevenden van toen of hun familie van toen aan het woord. Poolse nationalisten daar maakten wel herrie voor 1939 maar dat was erg beperkt. De Duitse politie heeft er enkelen van opgepakt.
Een ervan heeft men toen neergeschoten en als bewijs aan dat radiostation neergelegd. Maar het was wel degelijk de SS met die verschrikkelijke sadist van een Heydrich die ervoor tekende. Ik geloof ook niet dat Hitler tevreden zou geweest zijn met een corridor. Hij wou gewoon alles.
Wat bereft Versailles heb je gelijk. 14-18 was gewoon het deel 1 met deel 2 1938-1945 en daartussen een rustpauze die nodig was om te herbewapenen en te zorgen dat de moeders nieuwe rekruten konden produceren. Maar het Verdrag van Lausanne over het Midden-Oosten was nog erger dan Versailles.
Het was de Fransman Clemenceau die met de Brit Lloyd George in Londen samen aan tafel zaten en tegen elkaar zegden: Als ik dat pak (Bagdad) wat wil jij dan (Beiroet), OK? Een van de enkele aanwezigen heeft daarvan notities gemaakt en dat is openbaar geraakt.
Willy Van Damme